“Η ΕΛΛΗΝΙΚΗ ΠΝΟΗ” της Δόρας Στράτου (Δοκίμιο)

 Αφιερώματα

 

Η ελληνική πνοή ξαπλώθηκε στα πέρατα του κόσμου… Η ελληνική φλόγα δεν έσβησε… αλλά ζέστανε με το φως της τον κόσμο ολόκληρο… Πώς, λοιπόν, θα είχε χαθεί από μας, τους Έλληνες; Αν μελετήσει κανείς τα αρχαία κείμενα, τα αρχαία μνημεία και διαβάσει προσεκτικά την ιστορία των αγώνων της Ελλάδας, μέχρι και του τελευταίου Παγκοσμίου Πολέμου, τότε θα έχει χειροπιαστή την απόδειξη πως εμείς, οι εντός της Ελλάδας Έλληνες, είμαστε οι ίδιοι από αιώνες. Και δεν είμαστε μόνο εμείς, οι εντός της Ελλάδας Έλληνες. Είναι και ολόκληρος ο Ελληνισμός. Πώς επί τόσους αιώνες κρατήθηκε ο Ελληνισμός, κάτω από τους κατακτητές, ακέραιος;

  Για να γίνει νοητή η σημασία των παραδοσιακών χορών, των τραγουδιών και της μουσικής, πρέπει κανείς ν’ ανατρέξει για λίγο στην ιστορία του τόπου. Να εξετάσει τους ψυχολογικούς παράγοντες που βοήθησαν στην επιβίωση της φυλής μας μέσα από το “φολκλόρ”.

  Το “Πιστεύω” των αρχαίων Ελλήνων ήταν η Ελευθερία, η Υπερηφάνεια, η Ευγενής Άμιλλα. Και μέσα απ’ το Πιστεύω ξεπήδησε η εποχή του Φειδία και του Περικλή. Δημιουργία της ομορφιάς για την αιωνιότητα, βαθύτατη αίσθηση της αρμονίας, του μέτρου. Απόλυτη ισορροπία του πνεύματος και της ύλης. Η ευγενής άμιλλα στον στίβο. Μια μακρύτατη εποχή τραγικών και σατιρικών ποιητών. Και σ’ όλα αυτά συμμετείχε ο λαός. Ήταν κτήμα του. Δεν ήταν κτήμα των ολίγων μόνο. Και οι ολίγοι και οι πολλοί πολεμούσαν για τα πάτρια, όταν κινδύνευαν οι ηθικές αξίες, που τις είχαν πιο ψηλά από τη ζωή τους. Δεν θα μπορούσαν να ζήσουν αλλιώς.

  Το αυτό πνεύμα, παρ’ όλη την αυστηρότητα των εκδηλώσεων, επεκράτησε και στο Βυζάντιο. Το Βυζάντιο στάθηκε ο προμαχών του πολιτισμού και των ηθικών αξιών. Υπήρξαν Αυτοκράτορες του Βυζαντίου, οι οποίοι επί 50 χρόνια βρισκόντουσαν στο πεδίον της μάχης. Ο Βασίλειος ο Βουλγαροκτόνος, ο Ηράκλειος, οι Κομνηνοί. Και τέλος ο Κωνσταντίνος Παλαιολόγος, η τραγική αυτή φυσιογνωμία, που βρήκε τον θάνατο στις επάλξεις της “Βασιλεύουσας” – της Κωνσταντινουπόλεως.

  Με το τέλος του σφράγισε την κατάρρευση της Βυζαντινής Αυτοκρατορίας… και έκλεισε το βιβλίο του βυζαντινού πολιτισμού, που είχε μια ιστορία χιλίων ετών… Και για την Ελλάδα εσήμανε την αρχή της σκλαβιάς. Της σκλαβιάς που κράτησε 400 περίπου χρόνια. Αλλά όχι τον θάνατο του Ελληνισμού. Όλ’ αυτά συνεχίστηκαν πάντα, χωρίς διακοπή. ΟΙ αποκαμωμένοι Έλληνες στηρίχθηκαν στη χριστιανική θρησκεία και στα βαθειά ριζωμένα κατάλοιπα του Πιστεύω της αρχαίας Ελλάδας, για να επιβιώσουν.

  Αυτά τα στοιχεία απετέλεσαν την ιστορική συνέχιση των Ελλήνων. Στοιχεία που βρίσκονται όχι μόνο στα αρχαία γλυπτά, στα αρχαία κείμενα, στα βυζαντινά μωσαϊκά και βιβλία, αλλά και ζωντανεμμένα, στους χορούς, στα τραγούδια, στη μουσική, στα ήθη και έθιμα, στις προλήψεις, στα πανηγύρια. Σήμερα ακόμα, όπου ζουν Έλληνες. Η κληρονομιά ανάμεσα στους αιώνες ζωντανή, δυναμική. Συγκλονιστικό βίωμα. Σ’ αυτό τον γεμάτο μαγεία τόπο. Τον τόπο όπου γεννήθηκαν. Και όπου πάντα μιλήθηκε και μιλιέται η ίδια γλώσσα, η ελληνική. Γι’ αυτό και οι λαϊκοί μας χοροί και τα τραγούδια μας έχουν σημαντική αξία. Επέζησαν ως πεμπτουσία της ιστορίας μας. Η ιστορία μας βρήκε την έκφρασή της με τον θησαυρό αυτό, που κανείς κατακτητής δεν μπορούσε να της αφαιρέσει. Και οι αναφαίρετες κληρονομιές που ο λαός μας κουβαλούσε μέσα του έγιναν η Μούσα του.

  Ο λαός μας, με λόγια απλά, αληθινά, τραγούδησε. Τραγούδησε όλους τους καημούς και τα βάσανά του… Πέρασε το τραγούδι του μέσα σ’ όλες τις εποχές και έφτασε στο αποκορύφωμά του με τους αγώνες της Ανεξαρτησίας. Εκεί έψαλλε, με τα κλέφτικα τραγούδια, όλο τον ηρωϊσμό και την αυτοθυσία του Έλληνα, εξύμνησε τη γενναιότητα της γυναίκας που πολεμάει δίπλα στον άνδρα, δίπλα στον αδελφό, στον γυιό.

  Με τα μοιρολόγια θρήνησε τον πόνο της μάνας, της αδελφής, της γυναίκας του αγωνιστή… Θρήνησε τον ήρωα.

  Ο χορός είναι η πιο άμεση εκδήλωση των ανθρώπινων αισθημάτων και συναισθημάτων. Η πιο ζωντανή. Είναι η ανάγκη του υποσυνείδητου, που μέσα σ’ αυτό είναι συγκεντρωμένα, ανάκατα, τα πάντα. Ο άνθρωπος λειτουργεί ενστικτωδώς. Η μόρφωση είναι απλώς βοηθητική. Πόσοι είναι οι άνθρωποι που δεν ξέρουν ούτε την υπογραφή τους να βάλουν και που έχουν μιαν ενστικτώδη ευπρέπεια, εντιμότητα και καλωσύνη; Και πόσοι είναι οι μορφωμένοι, με διπλώματα και τίτλους, που δεν έχουν αυτά τα προτερήματα;

  Oι λαοί δεν είχαν χαρτιά και μολύβια για ν’ αποτυπώσουν τα συναισθήματά τους. Ούτε και καιρό. Δούλευαν, πολεμούσαν, και κάποτε παίρνανε μιαν ανάσα χορεύοντας. Ο χορός δεν έχει δική του γραφή. Δυστυχώς. Εδώ και μερικά χρόνια, μερικοί μελετηταί επενόησαν τρόπους καταγραφής. Δεν μπορούν, οι τρόποι αυτοί ν’ αποδώσουν, για διαφόρους τεχνικούς λόγους, στους λαϊκούς χορούς. Η μόνη λύση είανι η επιστημονική κινηματογράφηση (ντοκυμανταίρ), με ειδικευμένον οπερατέρ. Ο κινηματογράφος θα είχε προσφέρει μεγάλη υπηρεσία στον κόσμο, για την κατανόηση των ανθρώπων μεταξύ τους, αν από την αρχή του είχε ασχοληθεί με την κινηματογράφηση των λαϊκών χορών στις διάφορες χώρες.

  Όταν λέμε ότι οι λαϊκοί μας χοροί κουβαλάνε μέσα τους την ιστορία μας, δεν εννοούμε, φυσικά, ότι χορεύονται όπως χορευόντουσαν πριν από 2.500 χρόνια. Αυτό θα ήταν παράλογο και να το σκεφθεί κανένας. Περιγραφές των χορών δεν υπάρχουν. Μόνο σε ωρισμένα αρχαία κείμενα μνημονεύονται ωρισμένοι χοροί.

  Στον Όμηρο, στον Πλούταρχο, στον Ξενοφώντα, αργότερα στον Λουκιανό κ.λ.π.

Έχομε όμως σωρεία αρχαίων αγγείων με παραστάσεις χορών, και απειράριθμες τοιχογραφίες σε βυζαντινά μοναστήρια.

  Μέσα στους λαϊκούς μας χορούς, στην έκφρασή τους, στην κίνησή τους, στον μουσικό τους ρυθμό, βρίσκουμε το νήμα που τα συνδέει με τα αρχαία κείμενα, τις αρχαίες μουσικές κλίμακες, τα αρχαία μέτρα, τη ζωγραφική των αρχαίων αγγείων, τις βυζαντινές τοιχογραφίες, τη βυζαντινή μουσική…

 

ΔΟΡΑ ΣΤΡΑΤΟΥ (1903-1988) 

Από το βιβλίο “Οι λαϊκοί χοροί – ένας ζωντανός δεσμός με το παρελθόν” (1966)

 

 

Πηγή: Λογοτεχνικό Περιοδικό “Παρουσία” – Επιθεώρηση Λόγου και Τέχνης – τ.27(81) Ιανουάριος-Φεβρουάριος-Μάρτιος 2020

Πηγή φωτογραφίας συγγραφέα: newsandtunes.com

 

 

Επί – Λόγου – Λεύκωμα –  Αφιερώματα – Μάρτιος  2021