ΑΡΘΡΟΓΡΑΦΙΑ
Του Κυριάκου Κάσση*
Από τη βαθειά αρχαιότητα ως τον προηγούμενο αιώνα στα περάσματα και στις καβάτζες των κάβων των μεσογειακών ακτών ανθούσε η πειρατεία. Άλλοτε με την πραγματική έννοιά της δηλαδή την καταδρομή με πλοίο με σκοπό τη ληστεία στην ανοιχτή θάλασσα και άλλοτε με την έννοια της ληστοπειρατείας που γινόταν με αφορμή σε διερχόμενα σκάφη από τις ακτές. Ήδη από την εποχή του Πτολεμαίου του Φιλάδελφου έγιναν ειδικές επιχειρήσεις για την πάταξη της πειρατείας στην Ανατολική Μεσόγειο και το Αιγαίο. Αργότερα ο Πομπήιος με παρέα τον νεαρό Μάρκο Αντώνιο κατέστη ο τρομερός διώκτης των πειρατών στην ίδια περιοχή αφού εξόντωσε χιλιάδες από αυτούς, αρχής γενομένης από την Κ.Ιταλία έως τα στενά των Κυθήρων και της Σικελίας. Η Μάνη είχε υπερπληθυσμό ήδη από τους ελληνιστικούς χρόνους γιατί το Ταίναρο είχε καταστεί τόπος συγκέντρωσης Ελλήνων μισθοφόρων.
Το πρόβλημα της διατροφής των μισθοφόρων αυτών κατά την παραμονή τους στο Ταίναρο ώσπου “να βρουν δουλειά” στρατολογούμενοι, επόμενο ήταν να οδηγήσει σε έναν απλό τρόπο τη ληστοπειρατεία. Αλλά κυρίως κατά την περίοδο της Φραγκοκρατίας και μετά τις Σταυροφορίες, η Ανατολική Μεσόγειος, Κύπρος, Ρόδος, νησιά του Αρχιπελάγους, Κρήτη, Μάνη, Επτάνησα έγιναν ορμητήρια πειρατών.
Οι θαλασσινοί κλέφτες
Οι πειρατές της Μάνης όπως και οι κλέφτες των βουνών δεν ήταν άλλο από περήφανους και αδάμαστους μαχητές της ελευθερίας και τα πιο αξιόμαχα στοιχεία του σκλαβωμένου γένους. Δεν ήταν απλώς “πειρατές” οι Μανιάτες, αυτοί που χτυπώντας τα τουρκικά πλοία τα οποία πολιορκούσαν την Κρήτη, έκαναν και βοηθητικό αντιπερισπασμό χάριν των βενετών (1646-1667). Νύχτα επιτέθηκαν στον Τουρικό στόλο πολλές φορές. Πυρπολούσαν κάτω από την κόλαση των κανονιών. Γι’ αυτό ο Αχμέτ Κιουπρουλής ο βεζύρης, όταν κατέλαβε την Κρήτη, πέταξε διπλό μισθό σε όσους θα τον βοηθούσαν να καταλάβει τη Μάνη και έστειλε τον αγριότερο πειρατή των Μωαμεθανών, τον τρόμο της Μεσογείου, τον περιβόητο Χασάν Μπαμπά, κάνοντάς τον γενικό ναύαρχο των ναυτικών Δυνάμεων της υψηλής Πύλης με στόλο και το τρομερό ασκέρι του διατάζοντάς τον ή να υποτάξει τους Μανιάτες ή να τους εξαφανίσει. Αλλά δεν ήταν γραφτό του να πατήσει την Αγία Γη. Οι Μανιάτες τον νίκησαν και του πήραν και τα δύο πλοία.
Οι θαλασσινοί αυτοί έκαναν πειρατεία σαν αντίσταση – εκδίκηση προς τον δυνάστη τους ή τους φίλους τους σε συνθήκες τύπου Ιερά Συμμαχίας. Τα χριστιανικά πληρώματα τα μεταχειρίζονταν ανάλογα με τη σχέση και τη συμπεριφορά του Κράτους προς τους Έλληνες.
Οι εξαιρέσεις
Οπωσδήποτε υπήρχαν και μεμονωμένες ατομικές περιπτώσεις βιαιοτήτων για προσωρινό τυπικές αντεκδίκησης ή και άτομα (της Μάνης ή άλλων περιοχών ελληνικών) που δεν είχαν Ιερό και Όσιο και δεν αγωνίζονταν για άλλο σκοπό πέρα από την ιδιοτέλειά τους, αλλά αυτοί ήταν η εξαίρεση και δεν είχαν εκτίμηση ούτε από τους πολύ οικείους π.χ. η γυναίκα του Κουρσάρου Νικολού Σάσσαρη, λέει, όταν έμαθε το θάνατό του (περίπου το 1815 έως 1825):
Μία σκόλη και μία Κυριακή
λούστηκα και εχτενίστηκα
και στο γυαλί εγυαλίστικα
Μία μπρατσέρα αγνάντεψε
στον γκάβο του Μαυρόσπηλιου.
Μαύρα ήταν τα πανία της
μαύρα και τα κουπία της.
Όσο να ντον συνοηθού (αντιληφθούν)
τη σκάλα για να κατέβου
γιόμισ’ η μάντρα και η γιαυλή
άλλοι κουκιοί κι άλλοι στραβοί
φαϊμένοι και ολοαίματοι.
Κι έλειπε μόνο ο Νικολός.
Έσκουξα δυνατή φωνή:
– Καλώς τους, καλώς ήρθατε,
Αμ’ πο ‘ναι ο Καπετάνιος ζας;;
– Εκεί στη Μαύρη Θάλασσα
εκεί εσυναπαντέθημα
με τρία καράβγια τουρκικά.
Κι οι Τούρκοι τα άνομα σκυλιά
Ερίξασι τη μπαταρία.
Σκοτώθη ο ΜαυροΝικολός
σκοτώθη ο Καπετάνιος ζας
– Είχητα και καλά παθες
βρε μονομάτι Νικολό,
τι ζ έσκουζα το Ψυχικό
μη μ πάεις κουρσάρος και ζουρμπάς
μη μ πάεις να γδύνεις τα φτωχά.
“Τα Κακαβούλια”
Ο άριστος γνώστης της Ελληνικής ναυτικής ιστορίας και εξαίρετος θαλασσογράφος Κωνσταντίνος Ράδος στο διήγημά του “Τα κακαβούλια”, παρουσιάζει τα πράγματα όπως πραγματικά ήταν. Το θέμα του διηγήματος : “Ένα ξένο καράβι εξωκοίλει στο λιμάνι Πορτοκάγιο της Μάνης. Οι γύρω ντόπιοι λιμοκτονούν από αφορία και ανομβρία χτυπημένοι από στεριά… Παιδιά και γέροι πεθαίνουν αράδα. Το διαγούμισμα του ξένου καραβιού στερνή τους ελπίδα.. Το καταλαμβάνουν με γιουρούσι… Μέσα όμως βρίσκουν πρόσφυγες γυναικόπαιδα από κάποιο πόλεμο της Δ.Ευρώπης, που λιμοκτονούν περισσότερο από εκείνους… Κι αποφασίζουν να τους ταΐσουν και να τους περιθάλψουν μοιράζοντάς τους και το στερνό ξεροκόματο που είχαν!”
Από την εποχή των πατέρα και γιού Λακώνων Θαλασσομάχων Λάχαρη και του Ευρυκλή ως το 1821, η Μάνη, στην καρδιά της Μεσογείου, απόδειχνε περίτρανα πως ο Ελληνισμός δεν έφυγε ποτέ από την κοιτίδα του και πως “τα δαχτυλίδια αν έπεσαν, τα δάχτυλά του στέκουν”.
* Ο Κυριάκος Κάσσης είναι λαογράφος, ποιητής και ζωγράφος
Το κείμενο δημοσιεύτηκε στην εφημερίδα “Η φωνή της Μάνης” (Λακωνίας-Μεσσηνίας)
τεύχoς Οκτωβρίου-Δεκεμβρίου 2022
Εκδότης Ν.Καλαποθαράκος
ΒΙΟΓΡΑΦΙΚΟ: Ο ποιητής και ζωγράφος Κυριάκος Κάσσης γεννήθηκε στη Μάνη. Από νήπιο ζωγράφιζε στις πέτρες και έγραφε λαϊκά στιχουργήματα. Ανήκοντας σε παμπάλαιη οικογένεια του χώρου, από 16 χρόνων κωδικοποίησε το πολιτιστικό φάσμα από ατόφιες μνήμες πολλών χιλιάδων ετών Ελληνισμού. Ένας από τους λίγους ακομμάτιστους βασικούς δημιουργούς του φοιτητικού κινήματος 1964-1974. Από το 1968 εξέδωσε πολλά βιβλία, χιλιάδες σχέδια και ελαιογραφίες μεγάλων διαστάσεων από την ιστορία του Ελληνισμού και δεκάδες ογκώδεις τόμους πάνω σε ό,τι βαθύ και αληθινό κράτησε στη μνήμη του ο Ελληνισμός (Ποίηση, Ιστορία, Λαογραφία, Λαϊκή Λογογραφία, Τέχνη κλπ.). Επίσης, έγραψε άρθρα σε εφημερίδες και περιοδικά και έδωσε διαλέξεις και συνεντεύξεις στην Ελλάδα και το εξωτερικό (Γερμανία, Γαλλία, Ιταλία, Αυστραλία, Ινδία κλπ) για ιστορικά, πολιτιστικά και λογοτεχνικά θέματα. Από το 1975 ίδρυσε το Αρχείο Λαϊκών Εικονογραφιών Αναγνωσμάτων Σημειολογίας (Α.Λ.Ε.Α.Σ.) με 100.000 αντίτυπα, του προσωπικού του αρχείου, μέσα από το οποίο χαράχτηκαν καινούργιοι δρόμοι, προσανατολισμοί και προοπτικές στη νεοελληνική λογοτεχνία, τέχνη και έρευνα. Από το 2007 ίδρυσε το “Κέντρο Μελετών: Αναγέννηση Παραδοσιακής Ελληνικής Λαϊκής Λογοτεχνίας – Αυτογνωσίας” (Α.Π.Ε.Λ.Λ.Α.). Τέλος, δημιούργησε ή συνέβαλε καθοριστικά στη δημιουργία πολλών πολιτιστικών κινηματογραφικών ντοκυμανταίρ και δύο δίσκων με τραγούδια.
Πηγή φωτογραφίας εξωφύλλου: oimaniateseinaipantou.blogspot.com