"Ο ΙΣΟΚΡΑΤΗΣ (436-338 π.Χ.)" του Αντωνίου Μοιρισκλάβου

Φιλοσοφικό Δοκίμιο

Αγωνιώδες αίτημά του η ενότητα των Ελλήνων και όραμά του η παγκοσμιότητα του Ελληνισμού

Ο Ισοκράτης ήταν ένας από τους πιο ονομαστούς ρήτορες της αρχαίας Αθήνας.

Υπήρξε χρηστός το ήθος, οξύς την διάνοια, ισχυρή δύναμη στην ιστορία των γραμμάτων και μέγιστος δάσκαλος μεταξύ των μέγιστων που ανέδειξε η ιστορία.

Ο πατέρας του Θεόδωρος ήταν πλούσιος κι έτσι μπόρεσε να δώσει στον γιο του επιμελημένη μόρφωση και αγωγή, με φιλοσόφους όπως ο Πρόδικος και με ρήτορες όπως ο Θηραμένης και ο Γοργίας. Τόσο ο Πλάτων όσο και ο Σωκράτης απέτυχαν να φέρουν στην πλευρά των φιλοσόφων τον εφυέστατο νέο Ισοκράτη, γιατί αυτός αισθανόταν, είτε σαν συνήγορος, είτε σαν ρήτορας, ότι η προσφορά του στην κοινωνία ήταν εμφανής στην πράξη και κατά κάποιο τρόπο ήταν ενάντιος τόσο στους Σοφιστές όσο και στους Φιλοσόφους. Επί πλέον θεωρούσε ότι η ρητορική ήταν ένα μέσο αγωγής.

Κήρυττε ότι, μορφωμένος άνθρωπος δεν είναι αυτός που υπερέχει σε κάποια τέχνη ή επιστήμη, αλλά αυτός που έχει ορθή και βαθειά κρίση, δίκαιη και σταθερή ψυχή και έχει αυτοκυριαρχία τόσο στην ευτυχία όσο και στη δυστυχία. Μορφωμένος άνθρωπος είναι ο χρηστός άνθρωπος, με την ευρύτατη σημασία της λέξης και ότι σκοπός της αγωγής οφείλει να είναι η μόρφωση χρηστών ανθρώπων.

Στους λόγους του Ισοκράτη η ηθική έχει περίοπτη θέση. Συνιστά τη δικαιοσύνη, τη σοφρωσύνη και την ευσέβεια. Ως προς την λατρεία των Θεών συνιστά ο καθένας να ακολουθεί το παράδειγμα των προγόνων. Για τους πολιτικούς και τους φιλοσόφους έλεγε ότι είναι ανισομερείς. Οι πρώτοι χρειάζονται παιδεία και ανάπτυξη φαντασίας και οι δεύτεροι αντίληψη της πραγματικής ζωής.

Η πολιτική (εσωτερική και εξωτερική), η διαφορά πολιτευμάτων, και οι σχέσεις των πόλεων μεταξύ των είναι θέματα που έθιξε, όχι σαν φιλόσοφος αλλά σαν άνθρωπος που υποστηρίζει μια ιδέα, που επιθυμεί να τη δει να θριαμβεύει στο πνεύμα των συμπολιτών του. Και η ιδέα αυτή που περικλείει όλες τις ηθικές αξίες, μπορεί να συνοψιστεί στην πρόταση «΄Ενωση Ελλήνων κατά βαρβάρων». Αυτή διαπότιζε τη ζωή, την ψυχή και τους λόγους του. Αίτημα ευγενές, μακρόπνοο, πανελλήνιο και απλό, που υποστηρίζει με πεποίθηση και πάθος, γιατί πίστευε στη δυνατότητα πραγμάτωσής του.

Μέσα στο νου και την ψυχή του έχει διαμορφώσει μια εικόνα για την Ελλάδα, που τη θεωρεί σαν πατρίδα κάθε πνευματικής καλλιέργειας και κάθε πολιτισμού. Ο Ισοκράτης είναι ΄Ελληνας μέχρι το τελευταίο του κύτταρο και είναι συγχρονισμένος. Κατανοεί καλύτερα από κάθε άλλον τη σημασία αυτής της ιδέας του. Η πανελλήνια αυτή ιδέα προβάλλει σε όλους τους επιδεικτικούς λόγους του. Το 380 π.Χ., για την πανελλήνια γιορτή της 100ής Ολυμπιάδας έγραψε τον «Πανηγυρικό», το αριστούργημα των λόγων του. Εκεί αναφέρει ότι το όνομα ΄Ελληνας επικράτησε πλέον να δηλώνει όχι μόνο το γένος των Ελλήνων, αλλά και να αποτελεί χαρακτηριστικό υπέρτατου πολιτισμού.

Ο «Πανηγυρικός» αποτελεί ακόμη ένα θαυμάσιο έπαινο των Αθηνών και μια επίκληση από τα βάθη της ψυχής του προς τους Πανέλληνες για την ανανέωση της Συμμαχίας. Και πράγματι είχε μεγάλη απήχηση, γιατί έπειτα από δύο χρόνια προστέθηκαν στην Αθηναϊκή Συμμαχία 70 πόλεις.

Αυτήν την περίοδο λέγεται ότι φιλοξενήθηκε από τον Ευαγόρα, βασιλιά της Σαλαμίνας της Κύπρου, που επί οχτώ χρόνια μάχονταν σχεδόν μόνος εναντίον των Περσών, για την ανεξαρτησία της Πατρίδας του (σ.σ. όπως και σήμερα θα λέγαμε). Η Κύπρος τότε αποτελούσε τη μεθόριο μεταξύ της Ελλάδας και των βαρβάρων, μεταξύ του πολιτισμού και της βαρβαρότητας και κάθε βήμα προς τα εμπρός του Ευαγόρα ήταν και ένα βήμα προς την πρόοδο, τον πολιτισμό, την ελευθερία και τη δημοκρατία. Το 374 π.Χ. ο Ευαγόρας έπεσε μαχόμενος και τον διαδέχτηκε ο γιος του Νικοκλής, τον οποίο ο Ισοκράτης παρότρυνε με ενθουσιασμό να φανεί αντάξιος ΄Ελληνας και αντάξιος διάδοχος του πατέρα του. Στη συνέχεια ο ρήτορας, αφού αποκρυστάλλωσε το όραμά του για τον Ελληνισμό, τη μεγάλη του αγάπη και το ασίγαστο πάθος της ψυχής του, το διατύπωσε ως εξής:

«Ειρήνη μεταξύ των Ελλήνων, απελευθέρωση των εν Ασία Ελληνίδων πόλεων, ακώλυτος προς τα εκεί επικοισμός και παγκόσμιος του Ελληνισμού διάδοσις.»

Το 367 π.Χ. δημοσίευσε επιστολή προς τον Διόνυσο των Συρακουσών, που τότε είχε σώσει τους Έλληνες της Δύσης από τους Τυρρηνούς και τους Καρχηδονίους να έλθει στην Ανατολή για την απελευθέρωση των Ελληνίδων πόλεων από τους Πέρσες, όμως ο Διόνυσος πέθανε το επόμενο έτος και πλέον οι ελπίδες του Ισοκράτη εναποτέθηκαν στην Αθηναϊκή Συμμαχία, που αργότερα διαλύθηκε και αυτή και τελικά στο Φίλιππο της Μακεδονίας, τον οποίο ο ασθενής πλέον γέρων Ισοκράτης προσκαλεί να συνδιαλλάξει της Ελληνικές πόλεις και να αναλάβει την αρχιστρατηγία, τού κατά των Περσών πολέμου. Και όλα αυτά ενώ μαίνονταν η εμφύλια διαμάχη, η κατάρα της Ελληνικής φυλής που το τέλος της, το 404 π.Χ. σήμανε το τέλος της Αθηναϊκής Πολιτείας αλλά και κάτι περισσότερο, το τέλος του Ελληνικού πολιτισμού.

Το 338 π.Χ. ακολούθησε η μάχη της Χαιρώνειας, που έπληξε βαρύτατα το ηθικό του γηραιού Ισοκράτη. Η πατρίδα του, που σε άλλους καιρούς την είχε φανταστεί μεγαλοπρεπή και την είχε τόσο αγαπήσει, ταπεινώθηκε. Όμως και σ’ αυτές τις δύσκολες στιγμές τίποτα δεν τον εμπόδισε να προσφέρει στην αγαπημένη Πατρίδα τις τελευταίες υπηρεσίες του. ΄Εγραψε νέα υπερήφανη επιστολή προς τον Φίλιππο χωρίς να τον συγχαίρει για τη νίκη του και γνωρίζοντας τις προς τους Έλληνες διαθέσεις του, τον προέτρεπε και πάλι να συνενώσει τους ΄Ελληνες κατά των βαρβάρων. Δεν πρόφτασε όμως να δει την εκπλήρωση του οράματός του γιατί εννιά μέρες, μετά την αποστολή της δεύτερης αυτής επιστολής του προς τον Φίλιππο, παρέδωσε το πνεύμα στον Δημιουργό του.

΄Ενας μεγάλος ΄Ελληνας, υπόδειγμα φιλοπατρίας, ηθικής και δικαιοσύνης, που ανάλωσε τη ζωή του στην προσπάθεια να ομονοήσει τους ΄Ελληνες και να κατασιγάσει τα πολιτικά πάθη για τη σωτηρία της αγαπημένης Πατρίδας, δεν τα κατάφερε και η καταστροφή δεν αποφεύχθηκε.

Και σήμερα, αγαπητοί φίλοι, λες και ζούμε τη συνέχεια εκείνης της τραγωδίας, δυόμιση σχεδόν χιλιάδες χρόνια μετά. Και οι αφορμές οι ίδιες, εγωισμοί, αδιαλλαξία, πολιτικά πάθη και ηθική κατάπτωση. Κι έπειτα κάποιοι ανιστόρητοι μισέλληνες, σύγχρονοι Μετερνίχοι, σου λένε, ότι δεν είμαστε γνήσιοι απόγονοι εκείνων.

Αντώνιος Μοιρισκλάβος

Ταξίαρχος ΔΒ ε.α.

Από τα θέματα της μηνιαίας εφημερίδας της Ε.Α.Α.Σ. «Εθνική Ηχώ» (Σεπτέμβριος 2014)

Βοηθήματα

Μεγ.Ελλην.Εγκυκλοπαίδεια

Λεξικό Ελευθερουδάκη