ΧΑΡΗΣ ΒΛΑΒΙΑΝΟΣ : "ΠΛΑΤΩΝΙΚΟΙ ΔΙΑΛΟΓΟΙ" (της Ευσταθίας Δήμου) στο diastixo.gr

AΦΙΕΡΩΜΑΤΑ-ΚΡΙΤΙΚΕΣ ΛΟΓΟΤΕΧΝΙΑΣ

Γράφει η Ευσταθία Δήμου*

Η νέα λογοτεχνική εμφάνιση του Χάρη Βλαβιανού εντάσσεται και αντιπροσωπεύει το ιδιαίτερα ενδιαφέρον πεδίο της ανα-προσαρμογής του φιλοσοφικού λόγου στα νέα λογοτεχνικά, ιστορικά και κοινωνικά δεδομένα. Το δίπτυχο που αποτελεί τον τίτλο του βιβλίου, Πλατωνικοί διάλογοι ή γιατί στο σπήλαιο κάνουν όλοι πάρτι, είναι απόλυτα ενδεικτικό της πρόθεσης και της μεθόδου του συγγραφέα να διαμορφώσει μια συνεκτική γραμμή ανάμεσα στην πλατωνική φιλοσοφική σκέψη, στον γνωστό Μύθο του σπηλαίου και στη σημερινή λογοτεχνική συνθήκη όπως αυτή προσδιορίζεται από τις νέες, φαινομενικά διαφοροποιημένες ανάγκες της ανθρώπινης ύπαρξης. Η φαινομενικότητα αυτή, μάλιστα, αναδεικνύεται στο κλειδί εκείνο που χρειάζεται να έχει ο αναγνώστης προκειμένου να εισδύσει βαθύτερα και να αντιληφθεί το νόημα και την αξία αυτού του εγχειρήματος, που έγκειται βασικά στην αποκάλυψη του τρόπου με τον οποίον ο άνθρωπος συνηθίζει να αυταπατάται και να βουλιάζει στις ποικίλες ψευδαισθήσεις από τις οποίες είναι ποτισμένη η ζωή κυρίως στο επίπεδο των ανθρώπινων σχέσεων. Πρόκειται για ψευδαισθήσεις που αλλοιώνουν την αίσθηση της πραγματικότητας και της αλήθειας και η αποκάλυψη της άγνοιας, της αμάθειας, της επιδερμικότητας έρχεται σαν από μηχανής θεός για να δώσει λύση στο πρόβλημα, εν τέλει, των αδιεξόδων της ζωής. Μπορεί, πολύ εύκολα, να δει και να διαπιστώσει κανείς εδώ την αναλογία που τεχνουργεί ο συγγραφέας ανάμεσα στη σταδιακή και βαθμιαία προσέγγιση της αλήθειας από τους φιλοσόφους όπως την αποτυπώνει ο Πλάτωνας στην Πολιτεία του, μιας αλήθειας που οι δεσμώτες οικειοποιούνται βήμα βήμα ανεβαίνοντας από τα σκοτεινά βάθη του σπηλαίου προς το φως, και στην εκτύλιξη των διαλόγων που ο Βλαβιανός μεθοδεύει κατά τρόπο ιδιαίτερα επιδέξιο, μέσα από τη σπινθηροβόλα συνομιλία των συζητητών που πλαισιώνεται από κομμάτια αφηγηματικής γραφής και σχολιασμού. Πράγματι, αυτό που αντιλαμβάνεται κανείς από την πρώτη κιόλας επαφή με τα κείμενα του βιβλίου είναι η ευφυΐα, η αιχμηρότητα, το ευθύβολο και ευθύ της γραφής, η ιδιαίτερη ευστοχία με την οποία καθεμιά από τις ρήσεις των συνομιλητών τοποθετείται μέσα στο διαλογικό πλαίσιο, σε ένα σχήμα που προσιδιάζει και εναγκαλίζεται τις πρακτικές, την ατμόσφαιρα και το κλίμα των αγώνων λόγου. Εδώ, βέβαια, οι συζητήσεις και οι αμοιβαίες ανταλλαγές σκέψεων και γνωμών δεν κρύβουν τον πλασματικό τους χαρακτήρα, τη ροπή και την τάση τους να αποτελέσουν μια παιγνιώδη συνθήκη εμφορούμενη από το ανατρεπτικό, απροσδόκητο και καταλυτικό χιούμορ του συγγραφέα, που έρχεται για να σφραγίσει αυτήν τη διαλογική συνθήκη με μια ιδιαίτερη, ξεχωριστή ποιότητα, την ποιότητα της λογοτεχνίας που δεν κρύβει τον στοχαστικό της χαρακτήρα, την εμπλοκή της στις δαιδαλώδεις διαδρομές της σκέψης και τη διοχέτευσή της μέσα σε κειμενικές κατασκευές που διακρίνονται για τη λογική τους θεμελίωση και εκτύλιξη, αλλά και για την επικλητική του θυμικού και του συναισθήματος ειρωνική, καυστική, χιουμοριστική χροιά.

Η αποκάλυψη της άγνοιας, της αμάθειας, της επιδερμικότητας έρχεται σαν από μηχανής θεός για να δώσει λύση στο πρόβλημα, εν τέλει, των αδιεξόδων της ζωής.

Οι κειμενικές συνθέσεις του Βλαβιανού, χωρίς να το αποκαλύπτουν, ίσως ακόμα και χωρίς να το υποψιάζονται, είναι βαθιά και καίρια διδακτικές. Και είναι διδακτικές όχι τόσο γιατί προσφέρουν λύσεις ή απαντήσεις στα μείζονα και επιτακτικά ερωτήματα της ζωής, που στρέφονται κυρίως γύρω από το ζήτημα της γνώσης και του τρόπου με τον οποίο αυτή εφαρμόζεται στις ποικίλες συγκυρίες του ανθρώπινου βίου, αλλά και το ζήτημα της ποιότητας των ανθρώπινων σχέσεων, όταν αυτές φαίνεται πως εκκινούν από ένα σημείο άπωσης των μετεχόντων σε ένα σημείο έλξης, στο οποίο οι αντιτιθέμενες απόψεις ή προσεγγίσεις εναρμονίζονται σε ένα νέο σύνολο το οποίο καταυγάζει και ακτινοβολεί τη νέα αλήθεια. Είναι διδακτικές πολύ περισσότερο επειδή υποδεικνύουν ή κατασκευάζουν την οδό εκείνη που θα πρέπει ο άνθρωπος να ακολουθήσει προκειμένου να κερδίσει τη γνώση όχι ως κάτι προϋπάρχον, αλλά ως κάτι που επιζητά τη μορφοποίηση και τη σχηματοποίησή του. Πρόκειται για τη διαλεκτική όχι μόνο ως μέθοδο κατασκευής του λόγου, αλλά ως εσωτερική διαδικασία και διεργασία, ως στοχαστική μεθόδευση και προσαρμογή στα νέα κάθε φορά δεδομένα της νόησης ή των εξωτερικών ερεθισμάτων που έρχονται για να δημιουργήσουν νέους προβληματισμούς και προσανατολισμούς. Πρόκειται επίσης για την παράδοξη, οπωσδήποτε όμως ιδιαίτερα δραστική κατίσχυση της άρνησης ως κατάφασης, της αμφιβολίας και της αμφισβήτησης ως του αναβαθμού εκείνου που οδηγεί προς την τελείωση, την αρτίωση, την ολοκλήρωση μιας απολαυστικής διαδικασίας που ταυτίζεται ακριβώς με την κατάκτηση της γνώμης ως γνώσης πια, αλλά και με την κατίσχυση της αμοιβαιότητας ως προϋπόθεσης για να φτάσει κανείς στον πυρήνα και το κέντρο της αλήθειας, στην ουσία της ανθρώπινης ύπαρξης, που έγκειται ακριβώς στον αγώνα και την πάλη για τη συμφιλίωση με τα κοινωνικά και εξωτερικά δεδομένα.

Κάθε ένα από τα κείμενα του Βλαβιανού προσιδιάζει στη ρίψη ενός νομίσματος προς τα πάνω και στη σταδιακή του κάθοδο κατά τέτοιον τρόπο ώστε κάθε στιγμή να παρουσιάζεται μια άποψη, μια εκδοχή, μια γνώμη ή θέση και την αμέσως επόμενη στιγμή η αντίθετή της ή ακόμα και η συμπληρωματική της, ως την τελική του πτώση στο έδαφος και τη στάθμευσή του σε μία όψη που είναι πάντα αυτή που θα κλείσει τον διάλογο ανατρεπτικά, παράδοξα, απροσδόκητα. Κεντρική θέση μέσα σε όλη αυτή τη συνθήκη έχει, βέβαια, ο άνθρωπος ή μάλλον οι διάφοροι ανθρώπινοι τύποι που εισέρχονται στο κειμενικό σύμπαν για να αποτελέσουν τους φορείς της γνώσης ή, αντίστοιχα, της άγνοιας, της βεβαιότητας ή της πλάνης και να οδηγηθούν μέσα από μια λεκτική εμπλοκή σε ένα συμπέρασμα, ένα απόφθεγμα, μια απόφανση που έρχεται αβίαστα και φυσικά για να κλείσει έναν διάλογο, ο οποίος εκτυλίχθηκε διατηρώντας τη συνοχή του χάρη στις λέξεις, πολύ περισσότερο από τις σκέψεις. Οι ήρωες, με άλλα λόγια, μοιάζουν να δυσκολεύονται, να προσκρούουν στην αδυναμία επικοινωνίας, στην πραγματικότητα όμως εκείνο στο οποίο προσκρούουν είναι η δέσμευσή τους από το αισθητό, το πάγιο και το καθιερωμένο το οποίο τους εμποδίζει να ανακαλύψουν τις άλλες, τις πιο κρυφές πλευρές του ανθρώπου και του κόσμου. Έτσι, η αποδέσμευσή τους από αυτό θα τους οδηγήσει σε μια εμπειρία υπερ-αισθητή, πλήρως απομακρυσμένη από τις καθημερινές ασκήσεις επικοινωνίας, που είναι πλήρως δεσμευμένες και εξαρτημένες από τις διάφορες συμβάσεις οι οποίες αποτελούν τροχοπέδη στην ελεύθερη, απρόσκοπτη, ανεμπόδιστη ανάπτυξη και εκτύλιξη της συνδιαλλαγής. Η απόδραση που πραγματοποιείται εδώ λοιπόν έρχεται για να απελευθερώσει την επικοινωνία, αλλά και τον ίδιο τον άνθρωπο από τα δεσμά της συνήθειας, από την πάγια και παγιωμένη διαλογική πράξη και πρακτική την οποία, εν τέλει, εξυψώνει και ανάγει στο επίπεδο της διαλεκτικής, εκεί όπου ο λόγος, ως ενδιάθετη σκέψη και εξωτερικευμένη ομιλία, έχει πρωτεύουσα και σημαίνουσα θέση ακριβώς επειδή υπόκειται και παράγεται από τη λογική και όχι από τη συνήθεια.